Αναβάθμιση ή αποδόμηση των ΑΕΙ;

Γράφει ο Γιώργος Βοσκόπουλος

Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Πανεπιστήμιο Μακεδονίας

Ο προτεινόμενος νόμος πλαίσιο για τα ΑΕΙ θα πρέπει να αναλυθεί σε δύο αλληλένδετα επίπεδα. Το πρώτο αφορά το πνεύμα και σαφείς ή υποδόριους στόχους των προτεινόμενων αλλαγών και το δεύτερο την ουσία των παρεμβάσεων. Στην πρώτη περίπτωση η μεταρρύθμιση εμφορείται από μία εμπάθεια έναντι των πανεπιστημιακών, στάση που έχει υιοθετήσει, όχι αδικαιολόγητα, και η κοινωνία έναντι του κλάδου. Η πολιτική ηγεσία ως ένας άλλος Κρόνος κατασπαράζει τα παιδιά του αντί να τα καταστήσει συμμέτοχους, συνδιαμορφωτές, κοινωνούς και φορείς των απαιτούμενων αλλαγών. Κάποιοι επιδιώκουν την πλήρη απαξίωση των ΑΕΙ και του συνόλου των πανεπιστημιακών στα πλαίσια μίας στοχευμένης στρατηγικής αποδόμησης που υιοθετείται σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικο-οικονομικής ζωής. Στο επίκεντρο αυτής της συστημικής αποδόμησης βρίσκεται η οργανωμένη ηθική απαξίωση του κλάδου. Η δημοσιοποίηση του μισθολογίου μας και των εσόδων μας από τα συγγράμματα θα μπορούσε να δώσει την πραγματική εικόνα του κλάδου.

Αναμφίβολα το ελληνικό πανεπιστήμιο αποτελεί έναν μικρόκοσμο μίας κοινωνίας και ενός πολιτικού συστήματος σε ηθική κατάπτωση. Υπό αυτό το πρίσμα τα ΑΕΙ δεν αποτελούν οάσεις αξιοκρατίας. Με όρους διεθνών σχέσεων στα ΑΕΙ επικρατεί ελεγχόμενη αναρχία που συντηρείται, μεταξύ άλλων, και από εξωσυστημικούς δρώντες που κινούνται στις παρυφές της πολιτικής ηγεσίας. Στην περίπτωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, όπως και σε αυτή της οικονομίας, επιχειρείται η υιοθέτηση ενός μοντέλου που καθιστά τριτοκοσμικό το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των ιδρυμάτων. Το μοντέλο αυτό εμφορείται από έναν επαρχιωτισμό και δαιμονοποίηση οτιδήποτε ελληνικού. Χωρίς ουσιαστική αυτοδιοίκηση και με την υιοθέτηση πρακτικών που δεν εξαλείφουν αλλά μεταφέρουν την αδιαφάνεια σε ένα εξωπανεπιστημιακό επίπεδο διορισμένων «λειτουργών» δεν επιλύονται θεμελιώδη ζητήματα. Οι δοτές διοικήσεις θα ελέγχονται καλύτερα και περισσότερο αποτελεσματικά από την πολιτική ηγεσία, ενώ ερωτηματικό αποτελεί ο ρόλος όσων πανεπιστημιακών δεν βρίσκονται στη βαθμίδα του τακτικού καθηγητή. Υφιστάμεθα εμείς ή όχι; Ποια δημοκρατική δεοντολογία μας στερεί το δικαίωμα του εκλέγεσθαι;  Κάποιοι επιθυμούν να μας καταστήσουν ακαδημαϊκά γιουσουφάκια και να μας φιμώσουν. Ποιος μας εξασφαλίζει ότι η αξιολόγηση μας δεν θα γίνεται με ιδεολογικά κριτήρια; [1]     

Η πολιτική ηγεσία επιχειρεί να στήσει έναν μηχανισμό-πουργκατόριο των δικών της ανομημάτων και να μεταβάλλει το ελληνικό πανεπιστήμιο σε ρωμαϊκή αρένα, καθιστώντας πανεπιστημιακούς και φοιτητές μονομάχους, και σε μία νεωτερική έκφανση, συστημικούς αντιπάλους μίας διπολικής αντιπαράθεσης. Αυτό θα συμβεί καθώς ο οικονομικός στραγγαλισμός των ιδρυμάτων θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην επιβολή διδάκτρων, απόφαση την οποία θα λάβει μία δοτή ηγεσία. Με το νόμο πλαίσιο η πολιτεία παραιτείται του ρυθμιστικού, κανονιστικού ρόλου της και των υποχρεώσεων της έναντι της κοινωνίας, όπως πράττει και σε επίπεδο διακυβέρνησης της χώρας. Αποποιείται των ευθυνών χρηματοδότησης των ιδρυμάτων επιδιώκοντας να μεταφέρει τα βάρη στις πλάτες των θεσμικά απαξιωμένων πανεπιστημιακών, υπαλλήλων με βάση τις προτεινόμενες αλλαγές εξωπανεπιστημιακών κέντρων. Αν κάποιοι επιθυμούν να καταργήσουν τη δωρεάν παιδεία οφείλουν να αναλάβουν την πολιτική ευθύνη και να το πράξουν χωρίς να μεταφέρουν το κόστος της απόφασης στις πλάτες των πανεπιστημιακών.     

Το πνεύμα των νέων προτάσεων επιφαινομενικά μόνο αντιμετωπίζει τα δομικά προβλήματα του χώρου, ωστόσο ουσιαστικά χρησιμοποιείται προκειμένου να διαμορφώσει συνθήκες πολιτικού ελέγχου των ιδρυμάτων. Αυτό σήμερα αποτελεί στρατηγικό στόχο προκειμένου να αποσβεστούν, τουλάχιστον σε επίπεδο διοίκησης και μελών ΔΕΠ, οι αντιδράσεις όχι από την αναμφισβήτητα επιτακτική ανάγκη οργανωτικής αναδιάρθρωσης των ΑΕΙ αλλά την εκ θεμελίων αποδόμηση τους και πειθαναγκασμό των απείθαρχων ηγεσιών τους. Με τον εξοστρακισμό των πολλών από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων ο έλεγχος των ιδρυμάτων καθίσταται ευκολότερος, αφού πρωτογενής στόχος των θεσμικά ευνουχισμένων θα είναι η επιβίωση τους η οποία θα εξασφαλίζεται μέσα από την υποταγή τους ή με όρους διεθνών σχέσεων «φιλανδοποίηση» τους. Οι προτεινόμενες αλλαγές δημιουργούν ορδές περιθωριοποιημένων πληβείων, αφού οι αποφάσεις λαμβάνονται από ολίγους σε καθεστώς απονομιμοποίησης, ελλιπούς συμμετοχής, αδιαφάνειας και συνταγματικής ανεπάρκειας.

Για όσους παράγουν έργο αδιάκοπα εντός και εκτός της χώρας, δηλώνουν παρόν με συνέπεια στα αμφιθέατρα και τιμούν το υστέρημα του Έλληνα φορολογούμενου, η επιστημονική ισοπέδωση από πλευράς της ελληνικής ηγεσίας αποτελεί ύβρη. Την ύβρη αυτή κάποιοι επιθυμούν να καταστήσουν θεσμική νόρμα λειτουργίας. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν συνιστά μία Καντιανή πολιτεία, ωστόσο οι δομικές, οργανωτικές και δημοσιονομικές αδυναμίες δεν επιλύονται με την εκχώρηση της διοίκησης σε εξωπανεπιστημιακές, μη υπόλογες ηγεσίες. Η απάντηση στα προβλήματα δεν είναι η κατάλυση της εσωτερικής δημοκρατίας στα ΑΕΙ αλλά η δημιουργία ενός πλαισίου θεσμικού ελέγχου που εξασφαλίζει την αξιοκρατία, τη διαφάνεια, την ορθολογική διαχείριση των δημόσιων πόρων, την αρωγή της πολιτείας στην κατακερματισμένη προσπάθεια σύνδεσης των προγραμμάτων σπουδών με την αγορά εργασίας και τη στήριξη της εξωστρεφούς δράσης των ιδρυμάτων. Η όποια σύγκριση με ιδρύματα της Δ. Ευρώπης δεν μπορεί να είναι αντικειμενική, αφού δεν καταγράφονται με σαφήνεια οι ποιοτικοί δείκτες που καθορίζουν την αντικειμενική αξιολόγηση τους.

Η ηγεσία των ανώτατων ιδρυμάτων καλείται να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και να προασπιστεί τον ακαδημαϊκό χαρακτήρα των ΑΕΙ μέσα από μία ορθολογική αντίληψη και προσαρμογή στις απαιτήσεις των καιρών. Καλείται ακόμα να θέσει επιτακτικά το ζήτημα της μισθολογικής αδικίας που συντελείται εδώ και χρόνια σε βάρος της μεγάλης πλειοψηφίας των πανεπιστημιακών. Η Ελλάδα διαθέτει πολλούς άξιους και εργατικούς επιστήμονες εντός της χώρας. Αυτοί οφείλουν να αποτελέσουν την πρώτη ύλη της αναβάθμισης των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Η βίαιη  αμερικανοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αποτελεί τον Δούρειο Ίππο των νέων αντιλήψεων περί διακυβέρνησης, κρατικής κυριαρχίας, σχέσης πολιτικής και κοινωνίας σε μία εποχή κατά την οποία η χώρα εξελίσσεται σε πεδίο βολής εξω-θεσμικών και εξω-εθνικών κέντρων λήψης αποφάσεων που εκθέτουν και την εθνική ηγεσία αλλά και τις ευρωπαϊκές αξίες που διδάσκουμε στα αμφιθέατρα.   

[1] Στο τμήμα το οποίο υπηρετώ η αξιολόγηση λαμβάνει χώρα ανελλιπώς