Τρίτος παγκόσμιος πόλεμος (μέρος 3ο)

Ζούμε κοσμοϊστορικές στιγμές. Για την ακρίβεια ζούμε τον τρίτο παγκόσμιο πόλεμο. Είναι ο πρώτος πόλεμος της κοινωνίας απέναντι στην οικονομία. Το διακύβευμα είναι απλό και καλούμαστε όλοι να πάρουμε θέση. Το κεφάλαιο ή ο άνθρωπος;

"Hardships of war" του Antoine Watteau

Γράφει ο Σωτήρης Τζιμούρτας, κοινωνιολόγος

Αναλογιζόμενος την ρήση του Μαρξ πως η ιστορία επαναλαμβάνεται την πρώτη φορά σαν τραγωδία και την δεύτερη φορά σαν φάρσα, δεν έχω παρά να αναρωτηθώ – και τότε γιατί δε γελάμε σήμερα; Η ιστορία είναι η επιστήμη του χρόνου, αυτής τη απατηλής κατασκευής του φαντασιακού των ανθρώπων, που οργανώνει την αγωνία και την προσδοκία του, σε λεπτά και δευτερόλεπτα. Ας υποθέσουμε πως υπήρχε στον κόσμο ένα και μοναδικό ρολόι της ιστορίας που μόνο μέσω αυτού είναι ικανός ο υπολογισμός της χρονικότητας. Και ξαφνικά, από έναν μεγάλο σεισμό, το ρολόι πέφτει και σπάει. Μέχρι την στιγμή που θα φτιαχτεί το καινούριο ρολόι ο χρόνος δεν υπάρχει, υπάρχουν μόνο τα γεγονότα που διαδραματίζονται, τα οποία διαμορφώνουν μια νέα πραγματικότητα. Είναι αυτό που ο Walter Benjamin ονομάζει «ομοιογενή κενό χρόνο», μια εγκάρσια τομή της συγχρονικότητας στον χρόνο, που έρχεται απρόσκλητη και αλλάζει τα καθιερωμένα. Από την κυκλική αντίληψη του χρόνου, περάσαμε στην γραμμική αντίληψη του χρόνου που μονοπώλησε για καιρό τον ιστορισμό, μέχρι να καταλήξουμε στην κβαντική έννοια του χρόνου που ανατρέπει τις πεποιθήσεις των λογικών συνεχειών. Υπ’ αυτό το πρίσμα, διεξάγεται σήμερα, ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος. Έξω από κάθε λογική ακολουθία, έξω από κάθε καθιερωμένη αντιπαράθεση, έξω από κάθε τάση εκπλήρωσης. Απλά συμβαίνει και αλλάζει τον κόσμο.

Το 1997 ο Zbigniew Brzezinski (για όσους δεν τον γνωρίζουν, υπήρξε σύμβουλος στο κέντρο στρατηγικής πολιτικής των ΗΠΑ, σύμβουλος του προέδρου και καθηγητής του πανεπιστημίου Johns Hopkins της Ουάσινγκτον) διατύπωσε τα εξής: «η Αμερική δεν είναι μόνο η πρώτη, καθώς και η μοναδική πραγματικά παγκόσμια υπερδύναμη, αλλά είναι πιθανό και η τελευταία.[…] Ο πολυεθνικός και μοναδικός χαρακτήρας της αμερικανικής κοινωνίας επέτρεψε στην Αμερική να κάνει ευκολότερα την ηγεμονία της οικουμενική, χωρίς αυτή να εμφανίζεται ως αυστηρά εθνική ηγεμονία. Για να το πούμε πολύ απλά: Ο καθένας μπορεί να γίνει Αμερικάνος, αλλά μόνο ένας Κινέζος μπορεί να είναι Κινέζος.[…] Έτσι για το επόμενο διάστημα, ο πόλεμος δε θα είναι πιθανώς κάτι το απαρχαιωμένο. Ο πόλεμος μπορεί να έγινε πολυτέλεια την οποία μπορούν να αντέξουν οι φτωχοί μόνο λαοί αυτού του κόσμου» (Brzezinski 1997, Η μεγάλη σκακιέρα, σ.365) Αυτές οι θέσεις διατυπώθηκαν σε μια εποχή, που η κυριαρχία του αμερικανικού κεφαλαίου και η απογείωση της οικουμενικότητας του Αμερικανισμού είχε λάβει φρενήρεις ρυθμούς. Δεκατέσσερα χρόνια αργότερα, το Αμερικανικό κογκρέσο επέστρεψε στην κυβέρνηση το νομοσχέδιο για την υγεία και την ασφάλιση με τον ισχυρισμό πως αν ψηφιστεί, τότε είναι βέβαιο πως η Αμερική δεν θα αποφύγει την χρεοκοπία.

Με βάση τα παραπάνω, ανακύπτουν νέα ερωτήματα. Κατάφερε τελικά η Αμερική να αποκτήσει ηγεμονία οικουμενική; Αν ναι γιατί χρεοκοπεί; Έχει αναχώματα σε αυτή την οικουμενικότητα; Αν όχι που απέτυχε; Είναι ο πόλεμος η διέξοδος των φτωχών; Η αντιπαράθεση τίθεται σε όρους πολέμου; Ποιοι έχουν συμφέρον από μια Αμερική υπό χρεοκοπία; Τι υποθέσεις μπορούν να γίνουν ως προς τις επιδιώξεις τους; Συνοψίζοντας τα όσα επισημάνθηκαν στα προηγούμενα δύο άρθρα αυτής της ανάλυσης, μπορούμε να βγάλουμε κάποια χρήσιμα συμπεράσματα που θα εμπλουτίσουν τα δεδομένα, ως προς το πού πάει το πράγμα και από ποιους.

Η Αμερική ως κράτος, σαφέστατα δεν απέκτησε καμία οικουμενική κυριαρχία. Κάποιοι όμως με όχημα την Αμερική επωφελήθηκαν από την ψευδαίσθηση της ότι κάτι τέτοιο ήταν δυνατό να επιτευχθεί. Ένα απλό παράδειγμα θα δώσω. Καθ’ όλη την διάρκεια του πολέμου στον κόλπο νο2, η ΗΠΑ χρεώνονταν σε μηνιαία βάση δύο δισεκατομμύρια δολάρια και το κόστος παραγωγής στην ίδια την χώρα αυξήθηκε από την άνοδο του πετρελαίου, ύστερα από την καταστροφή των υποδομών του Ιράκ που ήταν ο μεγαλύτερος ενεργειακός τροφοδότης των ΗΠΑ μαζί με το Τέξας. Όμως κάποιες εταιρίες πετρελαιοειδών και κατασκευών όπως η Halliburton κατόρθωσαν να ανεβάσουν τον κύκλο εργασιών τους και την κερδοφορία τους έως και 300%. Στο τέλος, έμεινε στις ΗΠΑ το χρέος των τρισεκατομμυρίων και έμεινε στα Heads Funds (που δεν έχουν πατρίδα) το κέρδος της εκμετάλλευσης των πόρων. Από αυτό και μόνο το παράδειγμα (και υπάρχουν πολλά ανάλογα) καταλαβαίνει κάποιος πως οι ΗΠΑ καταστράφηκαν από ένα σύστημα που εξέθρεψαν και άνδρωσαν οι ίδιες.

Ο λόγος για τον οποίο πετάχτηκε στα σκουπίδια η υπερδύναμη, έχει να κάνει με αυτή την οικουμενικότητα που σε τούτα τα άρθρα τονίζω. Η διείσδυση του παγκόσμιου κεφαλαίου, στέφθηκε με επιτυχία στην περίπτωση της πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ, καθώς και στην περίπτωση των Ασιατικών χωρών του Ειρηνικού όπως για παράδειγμα η Μαλαισία και η Ταϊλάνδη (με την εξαίρεση της Β. Κορέας, που είναι η σκοτεινή αυτοκρατορία του κακού στα μάτια της δύσης). Το μοναδικό ανάχωμα σε αυτή την οικουμενικότητα, είναι όπως εξήγησα διεξοδικά στο προηγούμενο άρθρο το Ισλάμ. Το κεφάλαιο (και ξεχάστε τον φετιχισμό του εμπορεύματος του Μαρξ, εκείνος αφορά την ίδια την φύση του κεφαλαίου και όχι τα άτομα) μιλάει την γλώσσα του συνειδητού, την γλώσσα της φυσικής. Σε αυτή του την διάσταση, είναι η πιο αποτελεσματική μορφή πλούτου στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ο άνθρωπος όμως, κουβαλάει πάνω του και ένα ασυνείδητο, που δουλεύει στους δικούς του παράλογους, για την τακτοποιημένη κεφαλαιοκρατική σκέψη, τρόπους. Ένα ασυνείδητο σε όρους μεταφυσικούς, που λέει σε κάποια φανατικά άτομα να ζωστούν με εκρηκτικά και να ανατιναχθούν στο όνομα της πίστης. Η πολιτική των ΗΠΑ στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, τελικά τις δαιμονοποίησε καθιστώντας την διείσδυση, με εκούσιους όρους των λαών, αδύνατη. Άρα λοιπόν, δεν εξυπηρετεί η υπερδύναμη ως παρουσία και ως υπόσταση και εγκαταλείπεται στο έλεος της ύφεσης και των χρεών. Από την άλλη, το Ισλάμ δεν μπορεί να συνυπάρξει με τον εκδυτικισμό σε καμία περίπτωση. Γι’ αυτό και ο στρατός, που είναι θεσμός και μηχανισμός που τον νοηματοδοτεί το εκάστοτε σύστημα, πρέπει να πάρει τη θέση στην κορυφή της πυραμίδας, κατά το Τουρκικό πρότυπο. Όταν αυτό επιτευχθεί και ΘΑ επιτευχθεί, το σύστημα θα συνεχίσει να διαστέλλεται μέχρι να απορροφήσει όλους τους θύλακες. Ο επόμενος στόχος, θα είναι το Ιράν, θα έλεγα και το Πακιστάν, αν δεν ήταν ήδη και στρατοκρατικού τύπου εκπαιδευμένη κοινότητα από τον Μουσάραφ οπότε εκεί η μετάβαση θα είναι ευκολότερη.

Τα Heads funds είναι αυτονομημένοι όγκοι κεφαλαίου που υπερβαίνουν το ΑΕΠ κρατών και που διέπονται από μια δικιά τους βούληση και λογική. Ενώ ασκούν οικονομική πολιτική από μόνα τους, δεν έχουν την δυνατότητα επιβολής της πολιτικής αυτής, με μέσα έξω από το πεδίο της οικονομίας. Δεν έχουν λαό, να θέτει και την κοινωνική διάσταση στα προγραμματισμό τους, γι’ αυτό παρασιτικά κινούνται στις διεθνείς οικονομίες μέσω του χρηματιστηρίου. Δεν έχουν συνείδηση, γι’ αυτό και οι πολιτικές τους διέπονται από στυγνό οικονομισμό. Δεν έχουν στρατούς, γι’ αυτό και συγχρηματοδοτούν μισθοφορικούς στρατούς σε συρράξεις όπως στο Ιράκ και την Λιβύη. Δεν έχουν απεικόνιση ώστε να σχηματοποιούνται στην αντιπαράθεση τους με τις κοινωνίες, όπως παλιά οι ΗΠΑ για τους σοβιετικούς και το αντίστροφο. Για όποιον αρνείται να δει την λογική τους, το πράγμα είναι απλό. Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, απέδειξε εκκωφαντικά ένα πράγμα. Πως δεν μπορεί πλέον το 20% του ανεπτυγμένου βορρά να καταναλώνει το παραγόμενο προϊόν του 80% του υπόλοιπου κόσμου. Δεν είναι δυνατόν, ο μηνιαίος μισθός του Πακιστανού να είναι 2,5 δολάρια και το μεροκάματο του Γερμανού 100 δολάρια. Για να μην σκάσει το μπαλόνι της ανάπτυξης, θα πρέπει να δημιουργηθούν αγωγοί αποσυμπίεσης σε ευρύτερο γεωγραφικό περιβάλλον. Οι υπάρχουσες αγορές, δεν αρκούν για να εξυπηρετήσουν τα κεφάλαια. Οι χώρες του βορείου ημισφαιρίου, δεν αρκούν για επενδυτική δράση. Είναι υπερ-ανεπτυγμένες και κορεσμένες ως προς αυτό. Πρέπει να ανοιχθούν επενδυτικές νησίδες με δυναμική καταναλωτική και ακόρεστη διάθεση για καπιταλιστικά αγαθά. Η Ασία είναι η καλύτερη περιοχή για μια τέτοια προοπτική, αλλά ταυτόχρονα είναι υπό την κηδεμονία της Κίνας, την οποία δεν πρόκειται (τουλάχιστον ακόμα) να δυσαρεστήσουν ως προς την νέα πορεία της. Η Μέση Ανατολή όμως, είναι μια περιοχή έτοιμη για δράση. Το Κουβέιτ ως πειραματόζωο στον δοκιμαστικό σωλήνα απέδειξε, πως το έδαφος είναι έφορο. Η Τζέντα, επαλήθευσε πως ο εκδυτικισμός έχει απήχηση ευρύτερα. Και φυσικά η ναυαρχίδα του καπιταλισμού αυτής της προοπτικής, το Ντουμπάι, το οποίο και στην νύξη προβληματισμού από την οικονομική κρίση, βρήκε τα κεφάλαια ώστε να επιστρέψει σε τροχιά ανάπτυξης μέσα σε δύο μόλις μήνες, όταν οι ΗΠΑ δεν μπορούν να το πετύχουν εδώ και δύο χρόνια. Και είναι σίγουρο, πως θα γίνουν κι άλλα Ντουμπάι στην περιοχή. Η επενδυτική λογική του κεφαλαίου, είναι εκείνη που το κρατάει ζωντανό. Ο κύριος Brzezinski, επεσήμαινε ότι «στην πορεία των επομένων δεκαετιών, θα μπορούσε να εμφανιστεί μια λειτουργική δομή παγκόσμιας συνεργασίας που θα βασίζονταν στις γεωπολιτικές πραγματικότητες». (ο.π. σ.369) Το πράγμα εκεί πάει. Είναι αυτό που είπα, πως ο πληθυντικός πρέπει να αντικατασταθεί απ’ τον ενικό. Βέβαια, το κόστος της μετάβασης θα είναι τεράστιο και σίγουρα την μερίδα του λέοντος στο τίμημα θα την βιώσουν οι μεγάλες οικονομίες με προεξάρχουσα την βόρειο Αμερική.

 Η ματαιοδοξία του κεφαλαίου ως η μόνη αλήθεια, είναι εν τέλει και η καταστροφή του. Πριν από 37 χρόνια, ο Νίκος Πουλαντζάς έγραψε: «η διεθνοποίηση του κεφαλαίου επιφέρει περισσότερο ένα κομμάτιασμα του έθνους, παρά μια υπερεθνικοποίηση του κράτους. Αυτό το φαινόμενο είναι ακόμα πιο χαρακτηριστικό γιατί αντιστοιχεί στην διευρυνόμενη αναπαραγωγή του διεθνούς κεφαλαίου κάτω από την κυριαρχία του Αμερικανικού. Αυτή είναι η νέα δομή εξάρτησης, που συνεπάγεται την τάση προς την εσωτερική εξάρθρωση των κοινωνικών σχηματισμών[…] Πάνω σ’ αυτή την εξάρθρωση ριζώνει η διάλυση της εθνικής Καπιταλιστικής ενότητας.» (Πουλαντζάς 2001, Οι κοινωνικές τάξεις στον σύγχρονο Καπιταλισμό, σ.99) Αυτή η εσωτερική εξάρθρωση, που διέβλεψε ο Πουλαντζάς σαράντα χρόνια πριν, είναι αυτά τα ίδια τα κεφάλαια που εξέθρεψε μέσα του το σύστημα των ΗΠΑ και που αυτονομήθηκαν έξω από το ίδιο το κράτος, αποκτώντας δική τους υπόσταση.

Το ερώτημα που γεννιέται είναι: τελικά είναι ο πόλεμος η διέξοδος των φτωχών; Η απάντηση είναι κατηγορηματικά όχι! Μέσα σε αυτή την εξέλιξη υπάρχουν και κάποιες αισιόδοξες διαστάσεις. Η πρώτη και η σπουδαιότερη κατά την άποψη μου, είναι πως όσο εξαρθρώνονται οι εθνικές οικονομίες, όσο δεν υπάρχει στόχος στο πρόσωπο ενός κράτους, τόσο θα μεγαλώνει η συνείδηση των κοινωνιών πως τελικά ο εχθρός δεν είναι η Αγγλία, η Αμερική ή η Κίνα, αλλά το ίδιο το σύστημα του παγκόσμιου κεφαλαίου. Η δεύτερη διάσταση, έρχεται από τις ίδιες τις κοινωνίες. Οι αναταραχές της Αιγύπτου, της Συρίας και πλέον και της Ευρώπης, δείχνουν ότι ο κόσμος δεν συσπειρώνεται γύρω από τις εθνικές ηγεσίες απέναντι σε νοητούς ή πραγματικούς εχθρούς, αλλά στο ευρύτερο πνεύμα αλληλεγγύης για μια καλύτερη και δικαιότερη κοινωνία, όπου οι άκρατοι κανόνες στις αγορές πρέπει να μπουν σε καλούπια που υπηρετούν την κοινωνία και όχι η κοινωνία τις αγορές. Η Τρίτη διάσταση αφορά το ίδιο το σύστημα το οποίο φανερά βρίσκεται σε αδιέξοδο. Είναι ενδεχομένως νωρίς να πούμε πως είμαστε στο τέλος του καπιταλισμού, ωστόσο με σιγουριά αυτό που καθίσταται σαφές, είναι πως ο καπιταλισμός στο τέλος αυτής της διαδικασίας αναπροσαρμογής του, δεν θα είναι ο ίδιος.

Ζούμε κοσμοϊστορικές στιγμές. Για την ακρίβεια ζούμε τον τρίτο παγκόσμιο πόλεμο και είναι ένας πόλεμος θεσμών. Είναι ο πρώτος πόλεμος της κοινωνίας απέναντι στην οικονομία. Το διακύβευμα είναι απλό και καλούμαστε όλοι να πάρουμε θέση. Το κεφάλαιο ή ο άνθρωπος;