Τρίτος παγκόσμιος πόλεμος (μέρος 2ο)

Rembrandt : The King Uzziah stricken with leprocy

Του Σωτήρη Τζιμούρτα

Στο πρώτο μέρος έθεσα ένα ευρύ πλαίσιο, στο οποίο ένα σύστημα (καλό ή κακό δεν έχει σημασία) διευρύνει την υπόσταση του από την μια και συμπιέζει την διαφορετικότητα προς αυτό, από την άλλη. Σε κάθε περίπτωση, εγκαθιδρύει νέες πραγματικότητες, που λειτουργούν αυθύπαρκτα και πέραν του αισιόδοξου ή του απαισιόδοξου. Ο Καπιταλισμός, θα ήταν σίγουρα η αισιόδοξη εκδοχή της κοινωνικής εξέλιξης για τους αστούς και η απαισιόδοξη εκδοχή της για τους αριστοκράτες και τους φεουδάρχες. Είτε από την μια, είτε από την άλλη οπτική, έχει σημασία να κατανοήσουμε τα δεδομένα και να τοποθετηθούμε απέναντι τους είτε ευμενώς, είτε δυσμενώς, με επίγνωση όμως του κόστους και του κέρδους σε αυτή την συναλλαγή.

Είναι χρήσιμο για την ανάλυση, πριν απ’ όλα, να παραθέσω συνοπτικά ένα βασικό κομμάτι από την θεωρία των παιγνίων, γιατί θα βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό στην κατανόηση των διλημμάτων και των στρατηγικών σε αυτή την διαδικασία που χαρακτήρισα πριν, τρίτο παγκόσμιο πόλεμο. Ας υποθέσουμε λοιπόν, πως ο Α έχει στην κατοχή του ένα διαμάντι που θέλει επειγόντως να πουλήσει, όμως ο μοναδικός ενδιαφερόμενος για να το αγοράσει ο Β, είναι μαφιόζος. Επειδή ο άλφα φοβάται να κάνει την συναλλαγή απευθείας με τον μαφιόζο, γιατί έτσι θέτει σε κίνδυνο την ζωή του, συμφωνεί να κρύψουν και οι δύο το διαμάντι και τα χρήματα, να συναντηθούν σε κάποιο άσχετο σημείο και να αποκαλύψει ο ένας στον άλλο την κρυψώνα. Στην διευθέτηση αυτή, ανακύπτει μια σειρά ζητημάτων, ως προς το ποια θα είναι η περισσότερο συμφέρουσα τακτική. Αν ο Α, πει την αλήθεια, κινδυνεύει απ’ την περίπτωση ο μαφιόζος να του έχει πει ψέματα και να χάσει και το διαμάντι και τα λεφτά. Αν όμως πει ψέματα, τότε στην χειρότερη περίπτωση θα έχει στην κατοχή του το διαμάντι και στην καλύτερη θα έχει το διαμάντι και τα λεφτά. Αντίστροφα και για τον μαφιόζο, η επιλογή να πει ψέματα είναι στην πραγματικότητα η πιο συμφέρουσα λύση.

Αυτή η ισορροπία του λιγότερο κακού ενδεχομένου και για τις δύο περιπτώσεις, διατυπώθηκε στη διδακτορική διατριβή του Αμερικανού μαθηματικού John Nash, το 1950 και είναι γνωστή στην οικονομική αλλά και την ευρύτερη πολιτική ανάλυση ως Nash Equilibrium. Με βάση αυτή την εξισορρόπηση ξεπεράστηκε το ζήτημα του πυρηνικού ολοκαυτώματος κατά την διάρκεια του ψυχρού πολέμου, καθώς ο διαρκής εξοπλισμός, σε συνδυασμό με την αβεβαιότητα για το ποια απ’ τις δύο υπερδυνάμεις υπερτερεί, οδήγησε τελικά και τις δύο στην υιοθέτηση της διασφάλισης, που έλεγε πως συμφέρει περισσότερο να μείνουν σε αυτά που έχουν, παρά να τα χάσουν όλα. Μια εξισορρόπηση που έγινε ευρύτερα γνωστή, ως ισορροπία του τρόμου.

 Το θέμα που ανακύπτει στις μέρες μας, που ο Σοβιετικός κίνδυνος έχει εξαφανιστεί, είναι πως και υπό ποίες συνθήκες διαμορφώνονται οι νέες εξισορροπήσεις στην κοινωνικοπολιτική σκακιέρα. Αν καταχρηστικώς ισχυριστούμε πως ο μαφιόζος που προσφέρει τα λεφτά και που έχει την δύναμη του εκφοβισμού, είναι το ίδιο το σύστημα του παγκόσμιου καπιταλιστικού κεφαλαίου, τότε ο κάτοχος του διαμαντιού ποιος είναι; Με τι χαρακτηριστικά; Είναι ένας ή περισσότεροι; Λειτουργεί το σύστημα εξίσου απέναντι σε όλα τα στρατιωτάκια της σκακιέρας; Μα πάνω απ’ όλα, το διαμάντι για το οποίο τόσο μεγάλο ενδιαφέρον δείχνει, είναι τελικά τι;

 Θα ξεκινήσω από αυτό το τελευταίο. Ο εύκολος ισχυρισμός θα ήταν να ειπωθεί (όπως και συνειρμικά οδηγεί η παραβολή) πως το διαμάντι, είναι οι πλουτοπαραγωγικές πηγές της κάθε χώρας. Είναι όμως έτσι; Πριν από τον πόλεμο του Κόλπου νο2, η εκμετάλλευση του πετρελαίου του Ιράκ ανήκε εξολοκλήρου με την συμφωνία – τρόφιμα, φάρμακα για πετρέλαιο – ήδη σε αυτούς που το εκμεταλλεύονται και μετά. Με το καθεστώς Μουμπάρακ στην Αίγυπτο, οι εισαγωγές δυτικών καταναλωτικών αγαθών έφτασε μέχρι και το 70%. Οι εμπορικές συμφωνίες Λιβύης – Ευρώπης, μεταξύ Καντάφι και Μπερλουσκόνι, Σαρκοζί, ήδη παραχώρησαν το μεγαλύτερο μέρος των κοιτασμάτων προς εκμετάλλευση σε δυτικές εταιρίες, ενώ αντίθετα μεγαλύτερος σκόπελος δείχνει ο Τσάβες και ο Μοράλες στην Λατινική Αμερική, από τον ξεπεσμένο Συνταγματάρχη. Η καλλιέργεια παπαρούνας από τους Ταλιμπάν, τροφοδοτούσε το 55% της παγκόσμιας προμήθειας στην παραγωγή ηρωίνης και τις δυτικές εταιρίες και φαρμακοβιομηχανίες. Η Ισραηλινο-Συριακή εκεχειρία στα υψίπεδα του Γκολάν αλλά και το εκσυγχρονιστικό πρόσωπο του Άσαντ τελικά οδήγησε σε εκδυτικοποίηση της Δαμασκού, παρά σε περιχαράκωση και απομονωτισμό. Τα παραδείγματα θα μπορούσαν να συνεχίζονται για πολύ ακόμα, ωστόσο αρκούν για να καταλάβουμε πως η κατάληψη των πλουτοπαραγωγικών πηγών των κρατών, ήδη απ’ την εποχή της πρώτης Αμερικανικού τύπου «εθνικής παγκοσμιοποίησης» των μεγάλων καπιταλιστικών αγορών που συντελέστηκε μέχρι το 1995 όταν και απορροφήθηκε εξολοκλήρου το κουφάρι της παλιάς ΕΣΣΔ, είχε τελεσίδικα ολοκληρωθεί.

 Άρα λοιπόν, γιατί εξακολουθεί και μάλιστα εντεινόμενη η επιθετικότητα; Τι θέλουν από τους λαούς, ποιοι το θέλουν και γιατί το θέλουν; Το μόνο διακύβευμα το οποίο αξιόπιστα θα μπορούσαμε να βάλουμε επάξια στη θέση του ανταγωνιστή της νέου τύπου παγκοσμιοποίησης, είναι ο πολιτισμός. Η Συρία, η Λιβύη, η Αίγυπτος, το Ιράκ, το Αφγανιστάν έχουν όλες τους 2 κοινά σημεία. Από την μια είναι όλες τους, φορείς αρχαίων πολιτισμών κι απ’ την άλλη είναι Ισλαμικές. Το Ισλάμ από μόνο του, αποτελεί ισχυρά εγκαθιδρυμένη κατάσταση στο συνειδησιακό αυτών των πληθυσμών και μόνο το παράδειγμα της Τουρκίας, θα μπορούσε να αποτελέσει την ηπιότερη μορφή εκδήλωσης του. Οι ηγεσίες αυτών των χωρών λοιπόν, υιοθέτησαν την νομιμοποίηση τους στην επίκληση του Ισλαμικού νόμου και γι’ αυτό είναι ξεπερασμένες διευθετήσεις και αποτελούν ανάχωμα στους φορείς εξομοίωσης και παγκόσμιου εκδυτικισμού. Το παράδειγμα του Ιράκ, όπως έχει στηθεί στη μεταπολεμική του οργάνωση, δείχνει αναμφίβολα τον δρόμο. Και ο δρόμος αυτός λέει, πως όλες οι Ισλαμικές χώρες θα πρέπει να οργανωθούν κοσμικά με βάση το Τουρκικό πρότυπο, όπου ο στρατός θα νοηματοδοτεί το καθεστώς και όχι το κοράνι. Γι’ αυτό φυσικά και τα ηνία στην Αίγυπτο, χωρίς δεύτερη σκέψη, πέρασαν απ’ τον Μουμπάρακ στα χέρια του στρατού και θα παραμείνουν εκεί μέχρι να βρεθεί ένας νέος Ετσεβίτ ή Τσιλέρ Αιγυπτιακού τύπου. Το δεύτερο σημείο, είναι ο αρχαίος πολιτισμός ως φορέας συμβολισμού και σε αυτή την ενότητα, εντάσσεται και η Ελλάδα. Σε μια εξομοιωμένη παγκοσμιότητα, ο πολιτισμός ως σημαίνον σύμβολο, παίζει τεράστιο ρόλο. Όταν περιμένεις από το κράτος-έθνος να απεκδυθεί τα όποια χαρακτηριστικά του για να μπορέσει να σταθεί ως κράτος-υπήκοος, τότε οι διακρίσεις σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να υπερβαίνουν σημασιολογικά σε τόσο καθαρό βαθμό την εξομοίωση (σε αυτό θα επανέλθω αργότερα).

Από τα ερωτήματα που διατυπώθηκαν προηγουμένως, ένα έμεινε εκκρεμές και έχει σημασία να απαντηθεί. Ποιοι είναι λοιπόν αυτοί οι φορείς της νέας παγκοσμιοποίησης; Σίγουρα δεν είναι χώρες, ο κεφαλαιακός ιμπεριαλισμός παλιού τύπου, αλλά και η δυτική παγκοσμιοποίηση εθνικών κεφαλαίων, έχει ξεπεραστεί. Αυτοί που ρυθμίζουν το παιχνίδι πια είναι αυτό το θόλο πράγμα που ακούμε χωρίς να είμαστε σε θέση να σχηματοποιήσουμε με τους όρους Heads Funds, οίκοι αξιολόγησης, πολυεθνικά και υπερεθνικά κεφάλαια. Κεφάλαια που στον χρηματιστηριακό κόσμο κινούνται με μεγάλες ταχύτητες και που δίπλα τους προϋπολογισμοί κρατών ή συνασπισμών κρατών (όπως η αδυναμία της Ε.Ε. να ανταποκριθεί στην κρίση που προκαλούν δείχνει) ωχριούν. Και πράγματι θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να τα ερμηνεύσουμε και ως έναν βαθμό να τα αναλύσουμε αν δεν υπήρχε ο περίφημος κύριος Σόρρος ως δείγμα γραφής. Ένα εξαιρετικό στοιχείο που προσδιορίζει την πρακτική αυτών των κεφαλαίων, είναι πως τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, συστηματικά χρηματοδοτούν έδρες πανεπιστημίων και διδακτορικά με κατεύθυνση στην μελέτη του έθνους. Πιο συγκεκριμένα η προσέγγιση Gellner και Hobsbawm στην ιστοριογραφία, ασκεί ιδιαίτερη γοητεία στα κεφάλαια αυτά. Και φυσικά, ώ του θαύματος, η σχολή αυτή πρεσβεύει την (όχι απολύτως λανθασμένη, αλλά πολύ απλουστευτικά αν την πιάσει κάποιος μονόπλευρα) προσέγγιση με βάση την οποία τα έθνη δεν είναι τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο, από κατασκευές της νεοτερικότητας, χωρίς να φέρουν κανένα παραπάνω χαρακτηριστικό από το μακρινό του παρελθόν.

Όλα τα παραπάνω θα ακούγονταν με δυσπιστία ως συνομοσιολογικές υπερβολές, αν δεν είχαμε ήδη εγκαθιδρυμένη τη σχολή της ιστοριογραφίας που προσπαθεί να πείσει τους Γάλλους ότι δεν είναι Γάλλοι κι ακόμα χειρότερα του Έλληνες ότι δεν είναι Έλληνες αλλά προϊόντα δοκιμαστικού σωλήνα αστών διανοουμένων. Από την άλλη βέβαια, αυτή δεν είναι απαραιτήτως μια απαισιόδοξη προοπτική, αν για παράδειγμα δεν θα μας ενοχλούσε σε ένα ευρύ κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον, να υπάρχουμε ως οικονομικά καθαρά υποκείμενα-καταναλωτές, νιώθοντας εξίσου Αμερικάνοι και Πολωνοί με Έλληνες και απολαμβάνοντας μια επίπλαστη ειρήνη. Την ειρήνη του Κεφαλαιακού Θριάμβου. Το πάν ωστόσο, είναι να έχουμε επίγνωση του κόστους και του κέρδους όπως προανέφερα και στην αρχή. Όπως πολύ σωστά προέβλεψε ο Ιταλός Μαρξιστής Antonio Gramsci, «Τάση προς τον κομφορμισμό στον σύγχρονο κόσμο, πιο διαδεδομένη και βαθιά σε σχέση με το παρελθόν: η τυποποίηση του τρόπου σκέψης και δράσης παίρνει διαστάσεις εθνικές έως ηπειρωτικές» (και προσθέτω εγώ και πλέον διεθνείς).

Υ.Γ. Ευχαριστώ πολύ τον Λεωνίδα Βατικιώτη για τα καλά του λόγια και την φιλία του και με την σειρά μου τον συγχαίρω για την εξαιρετική του δουλειά στο Debotcracy.